michel szulc krzyzanowski
conceptual photography
FOTOBOEK “HENNY. HET ZIT BEST WEL TEGEN”
PF/Professionele Fotografie. 2021
Interview door Ton Hendriks
Henny, Het zit best wel tegen, is het zesde en meest recente boek dat Michel Szulc Krzyzanowski (62) over Henny heeft gemaakt. De hele reeks boeken bestrijkt een periode uit het leven van Henny van 1976 tot en met 2012. Het is niet alleen een eerlijk en ongepolijst inkijkje in het leven van een arbeidersvrouw, die veel voor haar kiezen heeft gekregen, maar ook een document van de economische en sociale ontwikkelingen van de afgelopen 36 jaar.
Hoe is het project vanaf het eerste boek, tot stand gekomen?
De landelijke overkoepelende organisatie van vormingscentra wilde een boek uitbrengen over werkende jongeren. Ze vroegen mij met een plan te komen en ik stelde voor om één werkende jongere een paar maanden met mijn camera te volgen. Ik mocht uit een kaartenbak met namen en foto’s een tiental jongeren halen. Ik liet die jongeren een voor een in de directeurskamer van het centrum komen en toen Henny binnen kwam begreep ik meteen dat zij het moest worden. Ze had aura om zich heen, een sterke uitstraling. Het kon niet anders dan dat ik haar moest kiezen.
Wat wilde je met het boek laten zien?
Ik wilde de mens achter de werkende jongeren laten zien. Pas als je een identificatiepunt creëert kun je met de foto’s een klik krijgen met het publiek. We hebben het boek gemaakt “Neem nou Henny” en na vijf jaar wilde de organisatie voor hun tienjarig jubileum weer iets doen en we besloten om het project voort te zetten met tweede boek over Henny. Ik was contact met Henny blijven houden. We waren vrienden geworden.
Kun je ook zeggen dat je met Henny een kritiek geeft op de hedendaagse maatschappij. Over hoe de verdeling is tussen armoede en rijkdom, zeker in de huidige crisis?
Ik geef de feiten zoveel mogelijk weer met een neutraal standpunt. Maar die feiten spreken voor zich. Het leven is voor Henny nu veel zwaarder dan in het verleden. De wereld om haar heen is veel harder geworden. De maatschappij kiest ervoor om dit soort gezinnen veel minder te ondersteunen. Daarbij is de economie sterk veranderd: vroeger kon Henny met wat ze verdiende beter leven dan nu. Ze had als jongere drie banen: in de fabriek, als schoonmaakster, en ze bracht kranten rond. Nu heeft ze nog steeds drie banen nodig om te kunnen overleven.
Een fotograaf heeft op de een of andere manier een identificatie met zijn onderwerp. Hoe ligt dat bij jou?
Het is niet zo dat er een directe identificatie is. Het leven van Henny is totaal anders dan dat van mij. Het gaat veel meer om wederzijds respect. Zij heeft een praktische wijsheid waar ik veel van kan leren. Door haar leven heb ik mijn eigen leven beter leren begrijpen. Door referentie aan andere mensen kun je beter je eigen positie bepalen.
Je kunt ook zeggen dat je als fotograaf jezelf steeds herschept met je werk.
Mijn Poolse vader, in 1944 een van de bevrijders van Nederland, had een oorlogstrauma. Hij had in 1939 eerst in Polen tegen de Duitsers gevochten en later is hij als tankcommandant in Normandië geland. Hij heeft vreselijke dingen meegemaakt en het nooit echt kunnen verwerken. Ik ben onder meer om die reden bepaald niet in een warm en liefdevol gezin opgegroeid. Dat heeft ertoe geleid dat ik als jongere veel problemen heb gekend. Er was geen thuissituatie waar veiligheid en bevestiging werd geboden. Bijzonder is wel dat mijn vaak afwezige vader mij als zesjarig kind een fototoestel gaf, alsof hij wist dat ik dit nodig ging hebben en dat fotografie mij kon geven waartoe hij zelf niet in staat was. Op een bepaald moment heb ik besloten dat ik er alleen maar uit kon komen als ik me positief opstelde. Toen ik ging fotograferen ben ik mijn eigen identiteit gaan opbouwen. De creativiteit was een noodzaak en hulpmiddel om mijn leven te herscheppen. Maar het scheppen van mijn identiteit is maar het halve verhaal. Ik voel me ook schatplichtig aan mijn vader. Hij heeft overal in Europa gevochten om andere mensen te bevrijden en democratie te brengen. Mijn fotografie is daarom alleen maar zinvol wanneer het zich verbindt met de maatschappij om me heen.
Ik begrijp dat je binnenkort weer gaat wonen in een nieuw gekochte camper. Wat brengt je het leven in de natuur dat je niet hebt hier in Amsterdam? Heb je genoeg van de wereld van de fotografie?
Het is niet dat ik me afkeer van de wereld van de fotografie. Innerlijke harmonie wordt deels bepaald door externe factoren. Om dicht bij mijzelf te komen heb ik de natuur nodig. Ik ben een spiritueel mens. Ik heb ruimte nodig om dat te laten groeien en bloeien. In de natuur gaat dat beter dan in een stad.
Ga je met de camper weer projecten doen als de Sequenties en Vista?
Ik heb wel plannen om nieuwe projecten te beginnen, maar vanuit een geheel nieuwe opzet. De gebruikelijke werkwijzen van een fotoboek maken en een foto-expositie organiseren is wat mij betreft achterhaald. Die manier van aanpak is verouderd en is trouwens economisch niet meer haalbaar. Veel subsidies zijn opgedroogd, sponsoring door bedrijven een illusie geworden en het crowdfunden heeft ook zijn hoogpunt gehad. Ik bedenk en pas nieuwe marketing-methodes toe en dat op zich is al heel opwindend en avontuurlijk.
Je hebt een oproep gedaan om een vervolg te geven aan het project Henny. Je zocht fotografen die de kinderen van Henny gaan volgen. Is dat gelukt?
Als gevolg van de oproep zijn er heel veel reacties gekomen. Uit de oproep zijn na een zorgvuldige selectie twee fotografen gerold die de jongste twee kinderen van Henny gaan fotograferen, An-Sofie Kesteleyn en Linsey Kuijpers. Ik ga eerst uitvoerig met hen praten en hen daarna voorstellen aan het gezin van Henny. Ze moeten de eerste tijd alleen maar bezig zijn met vertrouwen winnen. Doordat nu twee jonge fotografen de kinderen van Henny gaan fotograferen groeit het uit tot een groot project waarin je niet alleen het gezin gedurende generaties ziet, maar ook de veranderende economie, mode en sociale situaties.
Is jouw andere project What The World Has Never Seen ook niet bijna klaar? En waarom blijft het zo mysterieus? Niemand mag de foto’s zien en als je een boek koopt moet je het ontsluiten met een sleutel.
In april verwacht ik dat het boek klaar zal zijn. Ik ben nu nog bezig mensen in Amsterdam te vinden. Het concept van “What the world has never seen” gaat over intimiteit en privacy. Via de social media wordt van alles openbaar gemaakt. Er lijken geen geheimen meer te zijn. Daar gaat het project over. In het boek komen verhalen van mensen die ze nog nooit eerder verteld hebben. De mensen die het boek kopen mogen zelf beslissen aan wie ze de inhoud laten zien, maar het zal nooit publiekelijk toegankelijk worden. De boodschap van dit project is dat bepaalde informatie over mensen beter intiem kan blijven. Dat geldt zeker voor de mensen die ik heb gevonden. Hun verhalen en de foto’s die ik daarvan maakte zijn zó exclusief dat je tot de intimi moet behoren om het te kunnen lezen en zien.